Category Archives: مقالات

قبل از هر چیزی و با توجه به معیارهای موجود هر شخص بر اساس نوع، جنس، اندازه، قیمت مشخص مینماید که  فرش دستباف یا فرش ماشینی مناسب معیارهای وی است .
اگر توجه کرده باشید در گذشته اکثر پدرها و مادرهای ما در خانه هایشان فرش دستباف حرف اول را میزد و آن را بسیار باارزشتر از فرش ماشینی دانسته و در مواردی نیز در کنار طلا و اشیاء گران قیمت به عنوان پس اندازی برای آینده محسوب می شد که با گذشت زمان و همچنین با مستهلک و کهنه شدن به ارزش آن افزوده شده و گرانبهاتر میشود.
حتی رنگهای گیاهی که در پالت رنگی فرش دستبافت به کار رفته با گذشت زمان شفافتر و درخشانتر شده و زیبایی آن چندین برابر میشود. گرچه امروزه فرشهای ماشینی بسیار زیبایی به لحاظ طرح و نقش و رنگبندی وارد بازار شده و به دلیل تنوع بالا و ارزان بودن نسبت به فرش دستبافت بسیار مورد استقبال نیازمندان فرش جامعه قرار گرفته است. باید به این نکته اشاره کنیم که فرش دستبافت بر خلاف گران بودن آن نسبت به فرش ماشینی دارای مزایایی میباشد و بهای بیشتری پرداخت کردن برای خرید آن بعنوان پس اندازی برای آینده از نظر بسیاری از افراد به صرفه تر است.

?فرش دستباف یا فرش ماشینی ؟ – چند تفاوت اصلی

در مقایسه بین  فرش دستباف یا فرش ماشینی که در نهایت منجر به انتخاب بهتر زیر انداز مناسب خواهد شد نکات زیر قابل بیان میباشد:
۱. فرشهای دستبافت از دورو نزدیک جلوه بسیار خوبی دارند و به دلیل کاربرد مواد اولیه طبیعی در آن جذاب تر است. اما فرشهای ماشینی تنها از دور جلوه دارند و از نزدیک چندان مرغوب به نظر نمی رسند.
۲. فرش دستبافت تنها کف پوشی است که بر اثر پاخوردن، نورو شستشو زیبایی های آن مضاعف شده و هیچ گاه چشم نوازی خود را از دست نمی دهد. بالاخص اگر این قالی با استفاده از مواد رنگزای طبیعی رنگ شده باشد.
۳. فرش دستبافت به دلیل مواد طبیعی که در تولید آن استفاده شده در زمستان گرم و در تابستان سرد است.
۴. فرش ماشینی به علت مواد پلاستیکی در ساخت و تولید آن در هر صورت سرد بوده و باعث برخی بیماری ها از جمله آرتروز، دردمفاصل و استخوانهاو… میباشد.
۵. فرش دستبافت اگر تمیز نگه داشته شود هیچ‌گونه مشکلی برای سلامت فرد ابجاد نمیکند، تنها مشکل که در این نوع از زیر انداز میتوان به آن اشاره نمود وجود حشره مضری همچون بید است که البته این حشره ضرری برای انسان ندارد و فقط باعث خورده شدن و ناقص شدن قسمتی از خود فرش میشود که البته این مشکل فقط در صورت تمیز نبودن و جمع شدن گردو خاک در فرش دستبافت بوجود می آید.
۶. فرشهای ماشینی دارای پرزهای پلاستیکی است که در پی عبورو مرور حالت کهربایی به خود گرفته و در هوا معلق میشود ودر مواردی باعث بروز حساسیتهای تنفسی و همچنین بیماری های پوستی میشود. سردردهای مزمن، خارش پوستی و سوزش چشم و گلو از فرشهای ماشینی و سایر کفپوشهای صنعتی ایجاد میشود.
۷. الیاف مصنوعی فرشهای ماشینی مانند پلی پروپلین با اثر گذاری برفرایند جذب کلسیم باعث کاهش تراکم استخوانی و بروز و افزایش دردهای استخوانی میشوند. این نوع از فرش یکی از عوامل ایجاد حساسیتهای پوستی است به همین دلیل افرادی که دچار اگزاماهای پوستی شدید هستند باید به شدت از تماس با فرشهای مصنوعی جلوگیری کرده و از خوابیدن مستقیم روی آن خودداری کنند و حتی با پهن کردن ملحفه مانع تماس مستقیم بدن با فرش شوند.
۸. کودکان خصوصا نوزادان بشدت در برابر مواد مصنوعی و شیمیایی آسیب پذیر هستند، حتی الامکان از تماس آنان با فرش ماشینی و زیر اندازهای صنعتی جلوگیری کنید. افراد پیر و میانسال نیز بدلیل پایین بودن توانایی جسمی در معرض خطرهای ناشی از استفاده این کفپوش صنعتی هستند و برای آنها نیز پیشنهاد مناسبی نیست.
۹. الکتریسته ساکنی که بر اثر تماس با فرش ماشینی ایجاد میشود با اثر گذاردن بر وضعیت قلیایی خون، عوارضی چون خارش، التهاب پوستی، تغییر رنگ چهره و … را بدنبال داشته و در ادامه تعادل فیزیولوژیکی بدن انسان را با اختلاط مواجه میکند.

?نکته:
با توجه به استفاده از پشم، ابریشم و پنبه به عنوان مواد اولیه در قالی دستبافت هیچگاه شاهد تولید الکتریسته ساکن از این کفپوش نخواهید شد.
?نکته:
اگر به هر دلیل ناچار به استفاده از فرش ماشینی شدید یک اصل را فراموش نکنید. همیشه باید بین شما و فرش ماشینی یک پوشش و وسیله حایل وجود داشته باشد تا مانع از بوئیدن، لمس کردن و تماس چشم و دهان شما با آن شود.

فرش دستباف یا فرش ماشینی ؟ – بهترین انتخاب

دیدن قیمت فرش دستباف یا فرش ماشینی و مقایسه آن ممکن است هوش از سرمان ببرد و شاید این صفرها خود دلیل مهمی برای روی آوردن مردم به سوی فرش ماشینی باشد. اما باید به این نکته مهم اشاره نمود که بخشی از قالیهای دستبافت پشمی، تقریبا قیمتی معادل یک قالی ماشینی با کیفیت معمولی دارد. البته شاید سنگین تر و زمخت تر به نظر برسد ولی نسبت به فرش ماشینی دوام بیشتری دارد.
با خرید این هنر ارزشمند نه تنها قدردان هنرو هنرمند تولید کننده آن هستیم بلکه به سلامت خود نیز کمک کرده ایم چون فرش دستبافت انرژی دهنده و ضدآلرژی است.
در گروه فرشهای ماشینی آن دسته از فرشهایی که در بافتشان نایلون به کار رفته است بادوامتر از نمونه نخ های دیگر هستند. این نوع فرشها در برابر تغییر شکل بسیار مقاوم هستند ولی نسبت به دیگر فرشها قیمت ارزانتری دارند.
ایرادی که به این فرشها میگیرند این است که گردو خاک را به سادگی در خود جمع میکنند و با کمترین تحرک آنها را در فضا پخش میکنند. در صورت رغبت به خرید فرش ماشینی میتوانید به سراغ آنهایی بروید که در بافتشان از اولفین استفاده شده است چون در برابر رطوبت مقاوم هستند و به سادگی تمیز میشوند. تنها نکته ضعف آنها این است که به مرور زمان حالت اصلی فرش از دست میرود و به اصطلاح کش می آید.

?اصل مهم:
هر ملتی یک کالای نمادین دارد که دنیا آن ملت را با ذکر آن کالا بیاد میاورد. فرش دستبافت نماد ملت ایران در بین اقوام است و جهان ایران را با قالی آن و قالی را با نام ایران میشناسند. به هنگام خرید فرش تمام تلاشتان این باشد که از هر سبک و هر طرحی میخواهید انتخاب نمایید، مرغوبترین و نفیس ترین باشد. با انتخاب کالای نفیس سرمایه گذاری خودرا تضمین نمائید.

علت گران بودن برخی فرشهای دستبافت

کارشناسان فرش بر این اعتقاد هستند که از ارزش هنری یک قالی و قالیچه به نقشه، میزان استفاده از رنگهای طبیعی و هماهنگی قرار گرفتن این رنگها در کنار هم بستگی دارد اما قیمت یک قالی و قالیچه بیشتر از نقشه و رنگ به جنس، نخ، تاروپود و پرزآن و ریز بافی و درشت بافی آن ربط دارد.

? پشم

مرغوبیت پشم به عوامل زیادی بستگی دارد. ظرافت، جعد، طول، استحکام و فرم پذیری برگشت پذیری، رنگ پذیری، جذب رطوبت و خاصیت نمدی شدن و …
بهترین پشم برای مصرف در فرش دستباف یا فرش ماشینی باید ۴ ویژگی داشته باشد:
۱. سفیدو درجه یک باشد
۲. یکدست باشد
۳. چین بهاره باشد
۴. کهنه و دباغی نباشد
پشم در فرش به صورتهای مختلفی مصرف میشود در پرز و تار فرش و گاها در پود فرش نیز مصرف میگردد.

? قالی تمام پشم

فرشی استکه تارو پود و پرز آن از پشم باشد. این نوع قالیها به دلیل جنس پرز، درشت باف هستند. قالی خرسک که از کلفترین پشمها بافته میشود بادوام، مقاوم، قدرت برگشت پذیری پرزها پس از پا خوردن، قدرت بالای جذب رطوبت و … را داراست.
این نوع قالی سنگین و ارزان قیمت است. در ارزیابی کیفی اینگونه فرشها یقینا میزان مصرف مواد اولیه و ترکیب آنها نقش مهمی دارد. بدین شکل هر چقدر از میزان مصرف نخ پنبه کم شود و به ترتیب به میزان پشم در فرش اضافه شود، فرشها از ارزش کیفی بهتری برخوردار خواهند بود.

?نکته:
البته رجشمار و بقیه عوامل نیز هرکدام به تناسب خود در ارزش کیفی و ریالی موثر هستند.
هر چقدر رجشمار بیشتر ، فرش ریز بافت تر و در نتیجه گران قیمت تر خواهد بود.

? قالی پشمی

در مواقعی نیز قالیهایی بافته میشود که چله آن از پنبه بوده و پرز آن از پشم باشد.
قالی چله پشم به نوعی که چله آن از پشم است و پرزهایش تنها از پشم نیست.

? پنبه

یکی دیگر از مواد اولیه مصرفی در هنر قالیبافی پنبه است. پنبه به صورت تار یا چله، پود ضخیم، پود نازک در قالیبافی مصرف میشود. بهتر است از لحاظ آب رفتگی و نمای ظاهری فرش در بلند مدت پود ضخیم ابتدا رنگ آبی شده سپس مورد مصرف قرار گیرد، چون بدون رنگرزی از ارزش کیفی فرش کاسته شده و در مرحله شستشو باعث کاهش اندازه عرض فرش میشود.

?ابریشم

در هنرصنعت فرش دستبافت از ابریشم برای پرز و تار فرشهای ریز بافت استفاده میشود و به واسطه نرمی، شفافیت، ظرافت و استحکام فوق العاده ای که دارد یکی از مهمترین و گرانبهاترین الیاف شناخته شده است.
بدیهی است ابریشم موجود در سطح پیله از مرغوبیت بهتری نسبت به قسمتهای زیرین آن برخوردار است. از ابریشم سطحی برای چله و میانه برای گل ابریشم و قسمتهای انتهایی برای فرشهای درشت بافت استفاده میشود.

?میزان مصرف ابریشم و نوع آن در فرشهای بافته شده:

?فرشهای چله ابریشم

چله آن از ابریشم و پرز از پشم است.

?فرشهای چله و گل ابریشم

چله آن ابریشم و پرزهای آن ترکیبی از گل ابریشم ، کرک و پشم است.

?فرشهای تمام ابریشم

چله و پرز آن همگی از ابریشم است.

?کف ابریشم

پرز زمینه فرش از ابریشم و بقیه گلها، شاخه ها و برگها از کرک و پشم است. در ارزیابی کیفی فرشها به هر میزان که مصرف ابریشم در فرش بیشتر باشد یقینا فرش از ارزش بیشتری برخوردار است

علت گران بودن برخی فرشهای ماشینی

امروزه در بازار فرش ماشینی شاهد قیمتهای مختلفی برای این نوع از زیر انداز مصنوعی هستیم. متغیر بودن این اصل دنباله رو عوامل مختلفی است که از جمله نخستین و مهمترین عامل در تعیین قیمت، جنس و کیفیت الیاف بکار رفته در آن میباشد.
شانه و تراکم میتواند در رده بعدی از این عوامل قرار گیرد و در نهایت اندازه نیز بر قیمت فرش ماشینی تاثیرگذار است.

?جنس و کیفیت الیاف

از عوامل مهم در کیفیت و ماندگاری و قیمت فرش ماشینی، جنس نخ بافته شده است. فرش ماشینی در جنسهای آکریلیک یا بی سی اف و یا مخلوطی از این دو تولید میشود. جنس پلی استر را هم میتوان به این مجموعه اضافه نمود. بر اساس تحقیقات و بررسیهای صورت گرفته به قطع یقین میتوان اینگونه بیان نمود که فرشهای صددرصد آکریلیک دارای کیفیت و قیمت بالاتری هستند، ولی فرشهای پلی استر یا همان ابریشم مصنوعی در حال حاضر به دلیل عدم پرزدهی و شستشوی بسیارآسان و درخشندگی بالا در بازارهای جهانی به عنوان بهترین کفپوش مورد توجه قرار گرفته است.عملیات هیت سیت که روی الیاف انجام میشود نیز در افزایش عمر و دوام فرش و در نهایت قیمت آن اثرگذار است.
آکریلیک هیت ست شده نیز گران و باکیفیت است .

?نکته: نخ بی سی اف
یک نخ فیلامنتی حجیم و بهترین گزینه جهت جایگزینی نخهای ریسیده شده آکرلیکی و یا پشمی در تولید فرش ماشینی است.
?نکته: هیت ست
نخهای بکار رفته برای تولید و بافت فرش ماشینی که طی روش هیت ست، بافت درونی نخ ریسیده شده توسط بخار و حرارت تثبیت میشود، اینکار باعث بالا رفتن کیفیت نخ و به طبع آن کیفیت منسوجات بافته شده از آن میباشد.

?مزایای روش هیت ست کردن الیاف

۱. فرش ماشینی بافته شده با نخ هیت ست شده، پس از شستشو دچار کاهش رنگ نمیشود و یا اینکه کاهش رنگ آن پس از بارها شستشو بسیار حداقلی خواهد بود.
۲. فرش بافته شده با نخ هیت ست شده، پایداری بهتری در مقابل حرارت و نور از خود نشان میدهد.
۳. در این روش تاب نخ ثبات و دوام بیشتری پیدا میکند و فرش بافته شده نیز ماندگاری بهتری خواهد داشت.
۴. نخهای هیت ست شده در مقابل اثرات آلودگی هوا و گردو غبار مقاومت بهتری از خود نشان خواهد داد.
۵. باعث قوی شدن ساختار نخ میگردد و بهمین علت در فرآیندهای مختلف بافت از خودپارگی کمتری بروز میدهد که همین امر باعث بافت فرش با کیفت تری میشود.
۶. پرز دهی فرش بافته شده با نخ هیت ست شده به شدت کم است و همین امر باعث زیبایی همیشگی فرش و همچنین باعث عدم بروز آلرژی یا حساسیتهای گوناگون برای گروهای مستعد بیماری میباشد.
۷. اگر نمره نخ و تراکم را در فرشهای گوناگون یکسان در نظر بگیریم، فرش بافته شده با نخ هیت ست در همان شرایط حجیم تر و پرتر به نظر میرسد.
۸. فرش ماشینی بافته شده با نخ هیت ست شده دارای سرنخهای بسیار مشخص و به اصطلاح سوزن ته گردی و یا دانه اناری میباشد که همین امر به زیبایی فرش می افزاید.
۹. نخهای هیت ست شده، باعث میشود که فرش بافته شده پاخور نرمتر و خواب بهتری داشته باشد.
۱۰. نقش و طرح فرش در فرشهای ماشینی بافته شده با نخ هیت ست در نظر بیننده بیشتر و بهتر خودنمایی میکند.

?نکته:
در راستای استفاده از نخ آکریلیک اگر نخ از کیفیت خوبی برخوردار نباشد به مرور زمان انتهای گره ها حالت گوله، گوله شده و همچنین پرز خواهد داد.
?نکته:
در مورد نخ مصرفی هر چقدر، درصد پنبه در نخ بالاتر باشد فرش مرغوبتر و کیفیت بالاتری داشته و در نتیجه قیمت بالاتری خواهد داشت.

?شانه و تراکم

با اینکه جنس و کیفیت الیاف به کار رفته در بافت فرشهای ماشینی از جایگاه مهمی در تعیین قیمت برخوردار است ولی در وهله اول زیاد مد نظر مشتری نبوده و موردی که مشتری و فرد خریدار در ابتدای امر برای خرید فرش ماشینی در نظر میگیرد، شانه و تراکم آن میباشد.
اولین گزینه ای که در زمان خرید باید مدنظر گرفت انتخاب شانه مورد نظر است.

?شانه:

شانه فرش ماشینی، میزان تراکم عرضی فرش است که منظور ازآن تعداد گره در واحد عرض فرش میباشد. هر چه فرش دارای شانه بالاتری باشد علاوه بر اینکه ظاهر فرش بسیار جذابتر خواهد بود، قیمت بالاتری نیز خواهد داشت.
تعداد شانه های موجود در بازا فرش ماشینی به ترتیب ۳۵۰، ۴۴۰، ۵۰۰، ۷۰۰، ۱۰۰۰، ۱۲۰۰ شانه میباشد.

?تراکم:

تراکم بافت فرش دستباف یا فرش ماشینی ، میزان تراکم طولی فرش است و منظور از آن تعداد گره در واحد طولی فرش میباشد.
تراکم های رایج در فرش ماشینی، ۱۲۰۰، ۲۰۰۰، ۲۵۵۰، ۳۰۰۰ میباشد. هر چه تراکم بافت بالاتر باشد، وزن فرش بالاتر رفته و به طبع آن قیمت فرش هم بیشتر میشود.
تعداد شانه و تراکم دوشاخصی است که در کیفیت فرش اهمیت بسزایی دارد و خریداران در هنگام خرید فرش ماشینی مناسب باید این دوعامل غیر قابل انکار را در نظر بگیرند. به گفته برخی کارشناسان فرش ماشینی، هرچقدر تعداد شانه و تراکم فرش بالاتر باشد، فرش از کیفیت، لطافت و در نهایت قیمت بیشتری برخوردار خواهد بود.

? اندازه فرش ماشینی

امروزه ساخت و معماری خانه ها به گونه است که فرشهای بزرگ در قالب سنتی وجود ندارد و در این نوع خانه ها معمولا افراد ترجیح میدهند از فرشهایی در ابعاد کوچکتر استفاده کنند.
فرشها به طور استاندارد در سایزهای ۱۲متری(۳×۴)، ۹متری(۲/۵×۳/۵) و ۶متری(۲×۳) موجود میباشد. هر چقدر اندازه سایز فرش دستباف یا فرش ماشینی بزرگتر باشد قیمت فرش نیز افزایش مییابد.

جنگ مدرنیته و کهنگی

فرش دستباف ایران از جنبه های مختلف در سال های گذشته خود را به روز کرده اما هنوز با آنچه باید باشد فاصله زیادی دارد. برعکس فرش ماشینی به لحاظ تولید به صورت صنعتی، ناخواسته در مسیری گام بر میدارد که مهندسی شده است، جایی که اعداد و ارقام و مهندسی تولید حرف می زند و نه سلیقه شخصی و تجربه های درست و غلط و نه آزمون و خطا. دقیقا می توان دلخوری فعالان فرش دستباف را به وضعیت کنونی شرق و غرب شبیه دانست، وقتی که شرقی ها خود را صاحب تمدن چندین هزار ساله و علم و دانش می دانستند، غربی ها با درایت و هوشمندی به همان داشته های زیاد و غنی شرقی ها نظم و ترتیب دادند و بر پایه دانش و تمدن آن ها روش های آکادمیک و سیستماتیکی ابداع کردند و پیشرفت را به جایی رساندند که حالا ما فقط حسرت آن را می خوریم.

جنگ بین فرش دستباف و ماشینی جنگ مدرنیته و کهنگی است، قطعا فعالان و تولیدکنندگان فرش دستباف نیز با حرکت به سمت به روز شدن می توانند جایگاه خوبی در بازارهای داخلی و خارجی به دست آورند.

قانون جذب و پیشنهادی برای حامیان کمپین های ضد فرش ماشینی!!

قانون جذب یکی از قوانین طبیعت است که کاربردهای فراوانی دارد و همه ما به طریقی با آن آشنایی داریم و یا آن را تجربه کرده ایم، طبق این قانون به هر چیزی بیشتر توجه کنید همان در زندگی شما اتفاق می افتد، اما نکته ظریف این قانون این است که باید واقعا به چیزی که می خواهید فکر کنید و نه کمبود آن چیز، مادر ترزا یکی از کسانی بود که این قانون را به خوبی درک کرده بود و وقتی از او برای گردهمایی ضد جنگ دعوت کردند در آن شرکت نکرد و به برگزارکنندگان آن گفت: «بروید و هر وقت راهپیمایی صلح داشتید خبرم کنید» توصیه نویسنده هم به حامیان عزیز کمپین نه-به- فرش ماشینی و همه دیگر کمپین های نه-به …. که در فضای مجازی باب شده، این است که به جای تمرکز بر روی آنچه نمی خواهید واقعا روی چیزی که می خواهید تمرکز کنید تا آن را جذب کنید و نتیجه برعکس و منفی نگیرید. بنابر قانون، حمایت از کمپین های ضد فرش ماشینی تنها منجر به بدتر شدن اوضاع فرش دستباف و توجه بیشتر به فرش ماشینی می شود. آیا بهتر نبود به جای کمپین نه به فرش ماشینی، «کمپین آری-به-فرش دستباف» راه می انداختیم؟؟

در پایان لازم به ذکر است که هنر صنعت فرش دستباف ایران و همه فعالان آن به سبب مسئولیت بزرگی که برای حفظ این میراث گران بهای پارسی دارند برای همه ما و اهالی صنعت فرش ماشینی کشور قابل احترام و ستایش هستند و اصولا فرش ماشینی بدون فرش دستباف هویتی ندارد، قطعا هر ایرانی فرش دستباف را دوست دارد و پیشرفت آن دغدغه همه ماست. امید است انتقادات و مسائل مطرح شده از جانب هر دو طرف به دور از تنگ نظری و تعصب تنها برای پیشرفت و توسعه هر دو بخش ماشینی و دستباف مورد توجه قرار گیرد.

فرش ماشینی رقیب فرش دستباف نیست و باید هر دو صنعت برای پاسخگویی به بخشی از نیاز بازارهای داخلی و خارجی در کنار یکدیگر برای اعتلای نام فرش ایرانی در جهان تلاش کنند.

بهنام قاسمی- مجله نساجی کهن

طبق روایات شاهنامة فردوسی، آغاز فرش­بافی، رشتن و بافتن به زمان تهمورث یعنی زمان پیشدادیان باز می­گردد. در تاریخ طبری از فرش­هایی که با مو و پشم حیوانات در این دوره بافته شده سخن رفته است.

قدیمی­ترین نشانه از هنر قالیبافی به عصر مفرغ باز می­گردد این نشانه یک کارد قالیبافی است که از گورهای عهد مفرغ ترکمنستان و شمال ایران یافت شده است. در شهر سوخته (دشت سیستان ـ جنوب شرقی ایران) نیز فرش­های حصیری و پارچه و ابزارهای بافندگی به دست آمده که متعلق به 2800-2500 پیش از میلاد است. در دورة هخامنشیان، به نقل از گزنفون، شهر کهن ساردیس به قالی­های گره­ باف خود فخر می­کرده که به نقش­های حاشیه و هیکل­های مردان و شیردال­های افسانه­ای آراسته بوده است.

کهن­ترین قالی­ها به ترتیب:

قالی کشف شده در نقش برجستة کاخ نینوا

فرش پازیریک از پنجمین گور اقوام سکایی     ادامه دارد

تکه فرش قومس (دوران ساسانیان)

فرش آناتولی (13-14م).

از دورة اشکانیان تنها می­توان به فرش مقبرة لوکان چین اشاره کرد که به عقیدة پژوهشگران پشم آن از قفقاز که در ان زمان متعلق به ايران بوداست. از دورة ساسانیان نیز تکه فرش قومس و فرش تاریخی و جواهرنشان بهارستان که در تالار بار عام کاخ تیسفون گسترده بوده و پس از حملة اعراب به عنوان غنیمت تقسیم شده است.    ادامه دارد

در قرون اولیة هجری پس از نفوذ اسلام طرح فرش­ها، به سبب منع شبیه­ سازی و زینت، تغییر کرد امّا در زمان خلفای عباسی که تجمل­گرایی و قصرهای پر زرق و برق رواج یافت بافت این­گونه فرش­ها نیز رونق گرفت. از دورة سلجوقی نیز تکه فرشی با نقوش هندسی در موزة اوقاف استانبول نگهداری می­شود.

سفرنامه ابن بطوطه از دورة ایلخانان به فرش­های عظیم و گرانبهای کاخ غازان­خان و فرش­های حرم امام رضا (ع) در مشهد اشاره كرده است. در دورة تیموریان از کارگاه­های بزرگ قالی­بافی سبزوار سخن رفته و استفاده از مینیاتور در نقشة فرش­ها توسط نگارگران چیره­ دست.

اقدامات پادشاهان صفوی  را می توان بدینگونه برشمرد:                                                                                                                             

شاه اسماعیل: توسعة کارگاه­های قالی­بافی در تبریز.

شاه تهماسب: قالی ایران در زیبایی و ظرافت بافت به حد کمال می­رسد. قالی معروف و تاریخی اردبیل در این زمان بافته شده است.

شاه عباس: در اصفهان و چند شهر دیگر کارگاه قالیبافی دایر کرد و دستور داد كه هر کانون، فرش را به شیوة خود ببافد تا اصالت هنری آن حفظ شود. در زمان صفویان برای اولین بار قالیبافی از ایل­ها و طایفه­های کوچنده و روستاها و آبادیهای کوچک به شهرها آمد. فرش­های نفیس این دوران به بیش از سه هزار تخته تخمین زده شده است.

در زمان افشاریان بخاطر جنگ­های پی­ درپی تولید فرش­های زینتی کاهش یافت. از زمان کریم خان زند دو تخته فرش باقی مانده که یکی تاریخ­دار و به سفارش حاکم وقت کرمان و دیگری احتمالاً در شیراز بافته شده است.

در زمان قاجار اروپا و آمریکا تقاضا برای خرید فرش ایران را افزایش می­دهند. شرکت­های چند ملیتی فرش در ظاهر برای تشویق به صادرات و در واقع برای سودجویی کشورهای استعمارطلب تأسیس می­شود.

دو کتاب در زمینة فرش به رشتة تحریر در می­آید: کتاب تجارت قالی رنگین به رنگ­های جوهری و کتاب یادگار حسن از آثار دین.

در دوران پهلوی به کارگاهها نظم بخشیده شد و بهداشت مورد اهمیت قرار گرفت. دستگاه فرش ماشینی نيز وارد ایران شد. پس از انحلال مؤسسة قالی ایران شرکت سهامی فرش ایران تأسیس شد و مرکز صنایع دستی، انجمن دوستداران فرش ایران و موزة فرش دایر گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر پایة مصوبة سال 1382 شورای عالی اداری «مرکز ملی فرش ایران» برای سامان­دهی و یکپارچگی وضعیت کمی و کیفی تولید و عرضة فرش دستباف بنیان نهاده شد. هدف این مرکز، معرفی جایگاه ارزشمند فرش دستباف ایران، حمایت از بافندگان و دست­اندرکاران فرش و توسعة صادرات این محصول با ارزش است.

فرش و از آن جمله فرش دستبافت کالایی مصرفی و سرمایه ای است که در عین حال جنبه های هنری و زیبایی شناسانه را نیز به همرا دارد. با توجه به همین گوناگنی وجوه و ایفای نقش در تجارت جهانی است که کشورهای مختلفی به تولید و عرضه فرش روی آورده اند تا ضمن اشتغال زایی و پدید آوردن فرصتهای شغلی در داخل کشور، به تصاحب بازارهای بدون مرزی نیز مشغول شوند.

بی گمان بدون شناخت نیازها و سلیقه مخاطبان، عرضه هیچ کالایی با توفیق همراه نخواهد بود و فرش از این قاعده مستثنی نیست.با توجه به این مطلب که فرشها برحسب تصادف و به صورت تصادفی مورد پسند و توجه مصرف کننده قرار نمیگیرندو هر فردی قبل از انتخاب فرش  مناسب برای ساختمان مسکونی و تجاری خود به جمع آوری اطلاعاتی در راستای طرح و نقش، نوع رنگبندی، اندازه متناسب با محیط خود، قیمت و …. میپردازد. و چون این فرشها و قالیچه ها بویژه دستباف آن  سرمایه قابل توجهی را تشکیل میدهند باید در نگهداری این زیرانداز با ارزش کوشا بود.

طرح و نقش

اغلب کارشناسان جنبه هنری فرش را مدیون طرح و نقش میدانند که بر خواسته از فرهنگ قومی و هویت ملی بواسطه ذهن خلاق هنرمندان میباشد. این اصل در فرش دستبافت مهمتر بوده و بیشتر به چشم میخورد.

طرح و نقش پشتوانه فرهنگی و هویتی فرش دستبافت  را با خود به همراه دارد. البته باید خاطر نشان شد که امروزه به علت طراحی فرش ماشینی توسط فارغ التحصیلان و همچنین طراحان خبره فرش دستبافت دارای طرح و نقش قوی و نسبتا اصیل و همانند فرش دستبافت با پشتوانه فرهنگی و هویتی میباشند. پس میتوان اینگونه بیان نمود که مبحث طرح و نقش را میتوان در دو گونه فرش دستبافت و ماشینی به صورت یکسان و یکسو مطرح کرد.

داشتن پشتوانه فرهنگی ملی و منطقه ای طرحهای فرش ایران، ویژگی ممتازی است که فرش ایران را نسبت به انواع مشابه خارجی و کشورهای رقیب دارد. بطوری که اغلب این کشورها بدون داشتن بار فرهنگی و مبانی نظری طرحهای ایرانی را ناآگاهانه تقلید نموده و به رقیبان سرسختی برای فرش ایران تبدیل شده اند. لذا هنرمندان و کارشناسان ما باید با بازارهای هدف، اصالت و غنای هویتی طرحهای فرش ایرانی را متذکر شوند.

تنوع و گونه گونی طرحهای فرش ایرانی بالاخص فرش دستبافت به اندازه ایست که برخی از صاحبنظران انتظار تنوع این طرحها را به اندازه بافندگان آنها دارند. در واقع طرح و نقش فرش دستبافت چون ریشه در فرهنگ و باورهای مردمی دارد که بستر و زمینه تولید فرش را در منطقه خویش تشکیل میدهند و این فرهنگ هموارخ در حال بارور شدن و زایش است، پس با تغییر و تکامل خود باعث میشود که طرح و نقش با گذر زمان گونه های جدیدی از خود را به نمایش بگذارد.

یاد آوری این نکته ضروریست که در مسیر تکامل نقوش و طرحهای فرش عواملی هستند که باعث رونق و شکوفایی برخب از طرحها و یا باعث رکود و انزوای گونه ای دیگر میشوند.

تحولات مکاتب هنری و فاکتورهای زیبایی شناسب و سلایق شخصی و حتی تاثیرات شهرسازی مدرن باعث تحول و دگرگونی مشهودی در طرحهای فرش ایرانی شده اند. بطوریکه باید اینچنین بیان نمود در مقطعی خریداران به یک گونه از طرح خاص روی آورده و باعث رونق این گروه از طرحها شده اند و بعضا عدم رغبت خریداران به گونه های خاص با رکود و حتی فراموشی برخی دیگر از گونه های طراحی فرش گشته است. علاوه بر تاثیر بازار بر فراز و فرود طرحهای فرش، برخی عوامل درونی نیز در این امر تاثیر دارند. بطوریکه گاهی اتفاق می افتد  طرحی خاص علیرغم اقبال مخاطبان، جامعه و بازار و یا وجود داشتن اصالت و پشتوانه فرهنگی و قومی، تغییر شیوه های زندگی گروه بافندگان این طرح خاص و کنار گذاشتن قالیبافی و یا روی آوردن به بافت فرشها و طرحهای سفارشی بتدریج دچار رکود و نهایتا فراموشی میشوند. مانند اغلب فرشهای ایلی و عشایری با وجود نزدیک بودن به طرحهای مدرن امروزی و مورد مناسبی برا ساختمانهای مسکونی حاضر، بنا به دلایل اشاره شده تعداد معدودی هز آنها در کلکسیونها و موزه ها یافت میشود.

اشاره ای کلی به طرح شکسته و طرح گردان

طرح فرشها را میتوان در دو ساختار کلی معرفی نمود. ادواردز تاجر و علاقه مند به فرش ایرانی، در اواسط قرن بیستم در کتابی که براساس سفرهای متعدد به نقاط دور افتاده و دست اندرکار فرش تالیف نموده است، ایران را زادگاه تولید قالی معرفی کرده است. وی این هنر را نتیجه موهبت خدادادی و بصیرت و ادراک خاصی میداند که هنرمند ایرانی ازآن بهره میبرد.

سیسیل ادواردز طرحهای قالی ایرانی را در ۲سبک معرفی میکند.

۱. طرحهایی که از خطوط مستقیم تشکیل شده ( طرح شکسته) شامل۳ خط افقی، عمودی، مورب و ۴۵درجه

۲. طرحهایی که از خطوط منحنی تشکیل شده ( طرح گردان)، در حاشیه ها از خط مستقیم استفاده شده است.

این دو سبک با انواع دوگانه اصلی بافته های ایرانی منطبق میشوند، بافته های روستایی و عشایری که معمولا از خطوط مستقیم تشکیل شده و بافته های شهری یا کارگاهی که در آن از خطوط منحنی بهره گرفته شده است.

ادواردز این محقق انگلیسی علت رونق طرحهای شکسته را در جوامع روستایی و عشایری چنین بیان میکند: طرحهای شکسته را میتوان بدون طرح و نقشه اولیه بافت و بافت آنها ملزم داشتن استادی و مهارت زیاد نیست و تهیه نقشه ضرورتی ندارد. از طرفی دیگر بافت طرحهای منحنی و گردان در محیطهای شهری نتیجه و۹ود طراحان ماهر و بافندگان زبر دست میباشد.

(برگرفته از کتاب قالی ایران نوشته سیسیل ادواردز).

بعد از توضیحات اجمالی که در رابطه با طرح شکسته و گردان داده شد میتوان انواع طرحها و نقشه هایی که زیر مجموعه این دو گروه هستن معرفی نمود. که در این راستا شرکت سهامی فرش ایران با انجام کارهای تالیفی و پژوهشی اقدام به طبقه بندی طرحها و نقوش فرش ایران نموده است.

طبقه بندی طرحهای فرش به ۱۹ گروه اصلی براساس ساختار طراحی و شاخه های متعدد برای هر گروه تقسیم شده اند. که در ادامه برای آشنایی بیشتر شما بزرگواران این طبقه بندی ۱۹گانه عینا از کتاب شاهکارهای فرش ایران شماره ۲ از مجموعه تالیفی شرکت به رسم امانت آورده میشود.

۱. طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی

برای ایجاد این طرحها از ساختمانه و کاشیکاریها و اشکال هندسی و تزیینی بناها الهام گرفته شده است.

۲. طرحهای شاه عباسی

اساس این طرح را گلهای طراحی شده خاصی تشکیل میدهند که بنام شاه عباسی مشهور شده است.

۳. طرحهای اسلیمی

شکل اصلی این طرح را شاخه های دورانی در میان برگها تشکیل میدهد این شاخه ها تجرید یافته طرح درخت میباشد.

۴. طرح افشان

در طرحهای فرش معمولا کلیه اجزاء و اشکال بهم پیوسته و مرتبط هستند. قلم نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن تحرک و ارتباط خود را قطع نساخته است. ولی طرح افشان باینصورت است که گل و برگها و شاخه ها بطور پراکنده و بدون پیوستگی با یکدیگر در متن فرش افشانده شده اند.

۵.طرح اقتباسی

بعضی از این طرحها به نقشه های محلی و بومی مناطق مرزی ایران شباهت دارند و گاه از مناطق سرحدی گذشته از کشورهای دور دست الهام میگیرند. اما اگر دقیقا بررسی کنیم در میابیم که بیشتر این طرحها دارای ریشه ایرانی هستند.

۶. طرح “بندی”

منظور از استعمال واژه بندی این است که یک قطعه کوچک از یک طرح در سرتاسر فرش، چه از جهت طول و چه از سمت عرض تکرار گردد، چون این قطعات در مرحله تکرار بهم می پیوندد آنرا بندی یا واگیره مینامند.

۷. طرح بته ای

طرح بته ای تجرید یافته در خدمت درخت سرو است یعنی همان بته های سرکجی که به بته جقه شهرت یافته است.

۸. طرح درختی

با وجودی که در طراحی فرش اساس کار را شاخه و برگها تشکیل میدهند ولی در طرحهای درختی سعی شده است وجه تشابه زیاد با طبیعت حفظ گردد. طرحهای فرعی معروف درختی اینطور نامگذاری شده اند.

۹. طرح ترکمن

طرح فرشهای ترکمن از لحاظ شکل هندسب و شکستگی خطوط در ردیف طرحهای ایلی و خاص مردم کوچ نشین است که بطور ذهنی و بدون نقشه بافته میشود.

۱۰. طرح شکارگاه

مشخصاتی که در مورد طرحهای درختی ذکر شده در طرحهای شکارگاه نیز وجود دارد، منتهی در اغلب طرحهای شکارگاه، حیوانات وحشی در حال شکار نقش شده است.

۱۱. طرح قابی

این طرح از قابهای چندضلعی بوجود آمده است و از گروهای فرعی آن قابی اسلیمی، قاب قرآنی کرمان یا ستونی را میتوان نام برد.

۱۲. طرح گلفرنگ

طرح گلفرنگ ترکیبی است از طرحهای اصیل ایرانی با گلهای طبیعی، مخصوصا گل سرخ. در این نوع قالی از رنگهای تند و روشن مخصوصا رنگهای سرخ استفاده میشود.

۱۳. طرح گلدانی

در طرح گلدانی اغلب شکل گلدان در اندازه های مختلف بچشم میخورد. گاه یک گلدان بزرگ پراز گل تمام فرش را می پوشاند. گاه چند گلدان کوچک بطور متقارن در اطراف متن و یا بدنبال هم سرتاسر متن را فرا می گیرد.

۱۴. طرح ماهی درهم

این طرح در ردیف طرحهای بومی و ایلی است. بافت آن مانند سایر طرحهای هندسی ذهنی است و از روی نقشه بوجود نیامده است.

۱۵. طرح محرابی

طرح اصلی محرابی از طرح محراب یعنی جای نماز امام در مساجد الهام گرفته است و تزییناتی از قبیل قندیلها و ستونها و سرستونها و گل و برگها به آن اضافه شده است.

۱۶. طرح محرمات

طرح محرمات به طرحهایی در فرش اطلاق میگردد که قطعاتی از یک نقشه در طول تکرار میگردد و عرض فرش در متن به چند ردیف تقسیم میگردد. و هر ردیف آن از رنگ و طرح مشخص از ابتدا تا انتهای فرش ادامه پیدا میکند و بطور راهرو ترسیم میگردد. این طرح در بعضی از نقاط ایران بنام قلمدانی نیز مشهور است.

۱۷. طرح هندسی

در این طرح از انواع اشکال هندسی استفاده میشود. معمولا خطوط زاویه دار دارند و بطور شکسته ترسیم میشوند در حالی که در اغلب طرحهای ایران خطوط بطور دورانی و قوسی شکل حرکت مینمایند.

۱۸. طرحهای ایلی

این طرحها از قدیمی ترین و اصیل ترین طرحها در فرشبافی ایران بوده است و مخلوق ذهن قالیبافان بومی است. طبیعت و محیط زندگی آنها به ساده ترین وجهی در طرح این فرشها منعکس است.

۱۹. طرح تلفیقی

علاوه بر طرحهای نامبرده بالا که هر یک برای خود دارای نامهای مشخص و معین میباشند و تاریخچه قابل توجهی دارند و به مرور زمان طرحهای دیگری هم از ترکیب و یا تلفیق دو یا چند طرح بوجود آمده اند.

جمع بندی

همه موارد توضیح داده شده باعث سهولت در امر تصمیم گیری برای انتخاب فرش بر اساس طرح و نقش میباشد.

? اگر در فضای  مورد نظر شما دیوار،  کفپوش یا مبلمان طرح دار است شما باید خواهان فرشی با طرحهای خلوت باشید تا تعادل طرح و نقش در محیط فراهم شود. فرشهای روستایی و عشایری با ساختاری شکسته و هندسی و همچنین نزدیک بودن به طرحهای مدرن امروزی میتواند برای محیط شلوغ شما مورد پیشنهادی مناسبی باشد تا آن کشمکش و شلوغی حاصل از وسایل منزل با این انتخاب مناسب خنثی شده و تعادل ایجاد شود.

? اگر دیوار، کفپوش، مبلمان و دکوراسیون منزل شما بدون فرش، محیطی آرام داشته و خلوت از طرح بوده میتوانید از فرشهای با طرحهای ریز و شلوغ  و گردان استفاده نمایید که به محل زندگی شما شادابی و سرزندگی لازم را هدیه کند.

?بزرگی و کوچکی فضای مورد نظر نیز در انتخاب شما موثر میباشد.

برای فضاهایی با وسعت کم طرح افشان مناسبتر است، ولی هرگز طرح خشتی را انتخاب نکنید چون فضای منزل شمارا کوچکتر نشان خواهد داد. همچنین باعث شلوغ و مبهم دیده شدن محیط زندگی شما میشود و این طرح خشتی متناسب با فضایی با وسعت بزرگ میباشد.

?قبل از خرید فرش به سنتی و یا مدرن بودن محیط خود توجه نمایید، اگر خانه شما حالت مدرن داشته و کف پوش پارکت دارد، طرحهای روستایی و عشایری بویژه گبه زیباتر میشود.اما برای فضای سنتی، طرحهای سنتی همچون لچک ترنج مناسبتر است.

?نکته:

گبه نوعي قالي است؛ يعني به غير از تاروپود، پرز هم دارد اما فرش‌فروشان موقع تقسيم‌بندي انواع قالي، گبه را به عنوان قالي حساب نمي‌كنند و آن را يكي از انواع فرش‌ها معرفي مي‌كنند؛ شايد چون ضخامت پرز و طول گره آن نسبت به پرز انواع قالي، بسيار كلفت‌تر و بلندتر است. گبه دست‌بافتي مخصوص عشاير بوده و البته امروز به شكل سفارشي در كارگاه‌هاي قالي‌بافي شهري هم توليد مي‌شود. گبه نقشه ندارد و طرح‌هايش ذهني است؛ يعني بافنده، براساس ذهن خود يا منظره‌اي كه مي‌بيند، نقش حيوان، آدم و درخت يا حتي اشكال هندسي را مي‌بافد. اندازه گبه معمولا از يك و نيم تا چهار و نيم متر است و بزرگ‌تر از اين متراژ را تقريبا نمي‌توانيد در بازار پيدا كنيد.

گبه به دليل داشتن پرز كلفت و بافت درشت آن، فرش سنگيني است و چون گره‌هايش هم شل بافته مي‌شود، داراي پرزهاي نرم است. از اواسط دهه 1370 به خاطر سوژه شدن گبه در چند فيلم سينمايي، تب گبه بازار را گرفت و قيمت آن حتي از بعضي قالي‌هاي كاشان و اراك گران‌تر شد اما بعد از طي آن دوره، در حال حاضر تب گبه سرد شده و قيمتش به حالت تعادل رسيده است. در ضمن يكي از هنري‌ترين انواع گبه، گبه‌اي است كه پرز آن از پشم گوسفند تهيه شده باشد؛ يعني بافنده با پشم گوسفند تابيده‌شده‌اي كه رنگ نشده باشد، گبه را بافته باشد. اين نوع گبه در برابر رطوبت بسيار مقاوم است و تابش مستقيم آفتاب منجر به تغيير رنگ آن نمي‌شود و البته خيلي هم زيباست.

و چند نمونه پیشنهادی از طرحهای حاضر

?اگر یک قالی ریز بافت و هنری میخواهید که کف خانه شما را مثل یک باغ گل نمایان کند، میتوانید قالی لچک ترنج یا شکارگاه تبریز، قم، اصفهان تهیه کنید و همچنین ریزماهی خوی و مرند نیز میتواند پیشنهاد خوبی برای شما باشد. به علت شلوغ بودن این طرحها در محیطی با وسعت بزرگ جلوه خوبی خواهند داشت.

? اگر دنبال قالیهایی با نقوش روستایی و ایلیاتی هستید میتوانید از طرحهای استانهای فارس، خراسان شمالی، کردستان و گلستان در منزل خود استفاده نمایید، بعضی از این نوع طرحها به دلیل درشت بافی، ارزان هم هستند.

?اگر میخواهید منزلتان با فرشهای ساده تزیین شود و فضای آرام بخشی را در خانه به وجود آورید به سراغ قالیهای کویری کرمان و اردکان بروید. زمینه این قالیها مثل طبیعت کویر به رنگهای شتری، خاکستری و کرم است.

? اگر دنبال طرحهای مدرنی هستید که به مبل اسپورتتان بیاید یکی از طرحهای هندسی(خشتی، قاب قابی، میناخانی، بته جقه)اصفهان، کاشان یا اراک را میتوان پیشنهاد نمود.

? اگر دنبال قالیهای خیلی ارزان هستید میتوانید طرحهای ریزماهی، محرابی و لچک ترنج استانهای همدان، کاشان و زنجان را خریداری کنید که از پشم کلفت بافته میشود و همان فرش خرسک است.

? اگر خواهان طرح لچک ترنج سنتی اما در قالب شکسته و روستایی هستید میتوانید از مناطق تبریز از جمله فرشهای اهر، هریس، آذر شهرو… با قیمتی مناسب تهیه نمایید.

?نکته:

طرحهای کف ساده  به قالی که زمینه اطراف لچک ترنج آن خالی از هر نوع نقشی است.محرمات و قاب قرآنی نیز از نوع کف ساده میباشد.

?نکته:

خرسك از اقسام فرش دستباف گره بافته و نوع هنري خاص و جزء قالي و قاليچه بوده، بافتي همچون قالي دارد و پشم در پشم بافته مي شود.

وجه تمايز آن با قالي استفاده از زمينه اي تقريبا يكدست، رنگهاي زلال در آن نسبت به رنگهاي غليظ غالب بوده و تركيب ساختار اصلي آن قرينه بودن عمودي و افقي طرحهاي هندسي مثلث و لوزي و خطوط شكسته است.

اين دستبافته بنا بر گفته افراد مسن كه نزدیک به واقعيت است به طور عمده در گذشته به عنوان زير انداز(فرش) و بعضا در زمستانهاي سرد به عنوان رو انداز و گرمابخش مورد استفاده قرار می گرفت و همانند خرسكهاي امروزي ريشه ها را در سر وته رها نمي كردند تا مزاحم صورت شود.

مامفورد نويسنده كتاب فرشهاي مشرق زمين درباره فرش خرسک مي گويد: اينها چيزي جز لحافهاي ضخيم نيست كه براي پوشش و روانداز بافته اند اما تنوع بازار فرش آنها را به فرش گستردني مبدل ساخته است.

پازیریک قدیمی ترین قالیچه ی جهان است و قدمت آن به قرنها پیش از میلاد مسیح برمیگردد. بنا بر گفته رودنکو دانشمند روسی این فرش متعلق به زمان آشوریان پارس است. این دانشمند که در سال ۱۹۴۹ میلادی خود فرش را در کنار برخی اشیای دیگر باستانی در گور یخ زده پیدا کرده از قدمت آن مطمئن است.
خوب است بدانید گوری که قالیچه در آن قرار گرفته بود در شمال کوهستان آتایی که در مرز مغولستان واقع شده و متعلق به پادشاه سکایی بوده یافت شده است. سکاها مردمانی کوچ نشین و ایرانی تبار بوده اند که در سالهای پیش از هخامنشیان می زیسته اند، برخی اعتقاد دارند که این قالیچه متعلق به نینواست و برخی دیگر آن را متعلق به مادها و پارتها نسبت می دهند.

                                                                                                                                                                                                                       ادامه دارد
طبق بررسی هایی که رودنکو بر طرحهای تخت جمشید انجام داده شباهتهای زیادی بین طرحهای این دواثر قدیمی پیدا شد و به همین دلیل قالیچه را به زمان هخامنشیان و قرون ۴و۵ پیش از میلاد نسبت داده اند و سن پازیریک را ۲۵۰۰سال پیش از میلاد تخمین زده اند.
پازیریک این هنر غنی ایرانی در حال حاضر در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری میشود.اندازه دقیق این قالی ۱.۹۸در ۱.۹۸ متراست و دارای ۳۶۰۰گره میباشد. همه عناصر و موتیفهای موجود در آن از جمله سوارکاران، گوزنها، گلها، حیوانات اسطوره ای همگی برگرفته از هنر ایرانی ست و همچنین رنگهای شاد و سرزنده به کار رفته وجه مشترک بین این فرش و هنر ایرانی میباشند.
گذشته از این طرحهای منقش بر این قالی کاملا آیینه ای از فرهنگ، هنر، طبیعت مردمان کهن ایرانی است نکته قابل توجه دیگر این است که جنس آن از الیاف و پشم است که پس از مدتی کوتاه تجزیه میشود و از بین میرود.حتی از پادشاهی که در این گور دفن شده بود هم چیزی جز استخوانهایش باقی نمانده بود اما این قالی پشمین تا به امروز سالم مانده است و دلیل سالم ماندن آن میتواند سرمای کوهستان باشد که کاملا منجمد شده و به همان صورت باقی مانده است.
? و اما چگونگی کشف این قالی، هنر غنی ایران زمین:
فرش پازیریک در دره ای با نام پازیریک و در مقبره ای بسیار قدیمی که اغلب آن تخریب شده بود در مرز مغولستان کشف کرده اند.                                                      ادامه دارد
پازیریک را در حالی پیدا کردند که در قبری سر پوشیده با لایه یخی ضخیمی حفاظت شده بود‌ این بخ در واقع چیزی حدود ۲۵ قرن از پازیریک مراقبت کرده است.
این دره جزئی از کوه آلتایی بوده و ارتفاع این کوه ۵۴۰۰ متر است و آب و هوایی بسیار سرد دارد و بهمین دلیل تمام وسایلی که با پازیریک در گور بوده فریز شده و تاکنون باقی مانده است.از جمله جسد بانویی که به احتمال زیاد از اشراف سکاها بوده که در تابوتی قرار گرفته و در کنار خود اشیای گرانبهایی از جمله همین فرش را داشته است. از دیگر اشیاهای گرانبها میتوان به یک درخت کاج اروپایی، روسری طلا کاری شده، ظروف هدیه فاخر نام برد.

                                                                                                                                                                                                                    ادامه دارد

فرش بهارستان براساس متون تاریخی معتبر، بزرگترین و زیباترین فرش از فرشهای کاخ تیسفون بوده که تالار بارعام کاخ خسرو را مفروش و مزین ساخته است(پهنای تالار بارعام قصر مداین ۵۶.۲۵متر میباشد).
فرش بهارستان، فرش بهار خسرو یا فرش زمستان همچون باغهای ایرانی بوده و شاید علت نامگذاری آن به فرش زمستانی این بوده است که زمستانهای شاه خسرو پرویز را با تصویر و تصور بهار دلخوس میکرد.
فرش رنگارنگ و ابریشمین و مرصع به انواع سنگهای قیمتی، طلا و نقره بود. سطح فرش همچون باغهای ایرانی با نهرهای نسبتا پهن که در جهت طول و عرض فرش امتداد یافته و به ۴ گوشه تقسیم میشود. نهرهای کوچکتر همچون جوی های آب،این ۴ گوشه ها را دوباره به باغچه هایی تقسیم کرده، سطح نهرها و جوی ها، جواهرات شفاف و بی رنگ چنان سنگ دوزی شده که گویی آبهای زلال، درخشان و مواج در نهرها جاری است.
باغچه ها با سنگهای سبز رنک و گرانبها پوشانیده بودند که گویی چمنزاری است سرسبز، در باغچه ها درختانی زربفت با ساقه های زرفام و شاخه های سیم گون خودنمایی میکردند. گلها، باغچه ها و میوه های این درختان با یاقوت، زمرد و مرواریدو فیروزه آراسته بودند که زیباترین بهار طبیعت است. همگی این ویژگیها زندگی مجلل خسرو پرویز را تجلی میکند و مهر تائید برآن میزند.
اعراب با تصرف مداین به این فرش نفیس دست یافتند و به نزد عمر فرستادند. در راستای بیان تاریخی این فرش گرانبها روایات تاریخی متعددی وجود دارد که از آن جمله میتوان به تاریخ طبری اشاره نمود. طبری آورده است که ابن عمیر گوید: مسلمانان در جنگ مداین بهارکسری را گرفتند که سنگین بود و نتوانسته بودند ببرند، شاهان ایرانی آن را برای زمستان تهیه کرده بودند که گل و سبزه نبود و چون میخواستند می خوارگی کنند برآن می نشستند که گویی در باغی بودند.
این فرش ۶۰در۶۰ بوده که زمینه اش طلا بوده و زینت آن نگین ها و میوه های آن جواهر ابریشم و برگها از ابریشم و آب طلا بوده است. عمر خلیفه دوم فرش را پاره کرده ک تقسیم کرد و به علی (ع) هم یک پاره رسید که به ۲۰ هزار فروخت.(تاریخ طبری، ترجمه جلد۵ ص ۱۸۲۶)

چند توصیه برای خرید و نگهداری فرش دستباف

فرش دستباف با توجه به شرایط بافت و کیفیت آن نیازمند رعایت مسائلی برای نگهداری است که توجه به آنها می‌تواند تاثیر زیادی در طول عمر استفاده از آن داشته باشد.

در این باره یک کارشناس فرش درباره خرید فرش توصیه می‌کند که مردم برای خرید فرش دستباف تنها به افراد متخصص مراجعه کنند: “متاسفانه مرکز تخصصی فروش فرش دستباف در ایران وجود ندارد و همین موضوع راه را برای دلال‌های غیر متخصص هموار کرده است.”

وی درباره راه‌های نگهداری از فرش دستباف نیز می‌گوید: “چون در فرش دستباف از مواد و الیاف طبیعی استفاده می‌شود، بهتر است که هر شش ماه یکبار فرش را در معرض هوای آزاد قرار داد. در مواقعی که به فرش رطوبت برسد، باید سریعاً فرش را خشک کرد تا رطوبت باعث پوسیدگی ریشه فرش نشود. ریشه فرش دستباف نباید بیش از حد بلند باشد. استاندارد ریشه فرش بین پنج تا هفت سانتی متر است.”

این کارشناس معتقد است کسانی که به هر دلیلی می خواهند از فرش خود استفاده نکنند، می توانند از قرص نفتالین و تنباکو برای جلوگیری از رشد حشراتی مانند بید در آن استفاده کنند.

وی درباره شیوه شست‌وشوی فرش دستباف می‌گوید: “به هیچ وجه نباید از مواد شیمیایی نامرغوب برای شست‌وشوی فرش دستباف استفاده شود، و در صورت نیاز به شست شو باید آن را به افراد متخصص در این رابطه و کارگاههای قالیشویی معتبر سپرد.”

توصیه هایی برای نگهداری فرش

خریداری و نگهداری فرش به دلایل مختلف میباشد. برخی فرش را به عنوان مفروش منازل و برخی به عنوان تابلو های تزیینی خریداری و استفاده مینمایند. امادر هر صورت برای افزایش دوام و عمر فرش رعایت برخی نکات همواره ضروری است. حتی صادرکنندگان و فروشندگان عمده فرش که مجبور هستند برای مدتی تعداد زیادی فرش را در انبارهای خود نگهداری نمایند،  همچنین موزه هایی که فرشهای قدیمی و کهنه دستبافت را نگهداری مینمایند، ملزم به رعایت بسیاری از نکات خاص برای حفظ و تضمین سلامت فرش میباشند.

۱. در هنگام خرید قالی برای هر اتاق یا محلی دقت شود اندازه فرش بزرگتر از اندازه اتاق نباشد. در غیر اینصورت چاره ای نیست جز تا نمودن لبه های فرش که این امر باعث تاخوردگی کناره های فرش گردیده و پس از مدتی فرش از همان محلهاکیس شده و حتی ترک میخورد. حتی توصیه میشود اندازه فرش کمی کوچکتر از مساحت اتاق باشد زیرا عمومادر کنار اتاق و مقابل دیوار، صندلی، کمد و سایر وسایل منزل قرار میگیرد که فشار دایمی پایه های آنها باعث ساییدگی و سوراخ شدن حاشیه های کناری فرش میگردند. حتی به تجربه ثابت شده که مفروش نمودن اتاق با فرشهای کوچکتر، باعث زیبایی بیشتر اتاق میشود.

۲.زمینی که فرش برروی آن پهن میگردد نباید با مواد گچی و آهکی ساخته شده باشد. توصیه میشود کف زمین توسط سنگ یا سایر کف پوشهای دیگر همچون سرامیکهای جدید پوشیده گردند و بهتر است لای درزها و شکاف سنگها و سایر کف پوشها کاملا پوشیده و مسدود گردد تا محل زندگی حشرات مانند بید نگردند. حتی بهتر است رنگ کف پوش اتاقها ترجیحا سفید و روشن باشد.حشراتی مانند بید در مکانهای تاریک و سطوح تیره بهتر خود را مخفی مینمایند. در انبارهای بزرگ فرش بهتر است هر چند ماه یکبار تمام سطح زمین توسط مواد ضدعفونی کننده مانند د.د.ت و یا اسپریهای مخصوص  ضدعفونی گردند.

۳. حتی الامکان از پهن نمودن فرش برروی موکت و سایر کف پوشهای لاستیکی خودداری گردد. الیاف موکت در مجاورت پشم مکان خوبی برای زندگی انواع حشرات میباشند.

۴. چنانچه از چند تخته فرش برای مفروش کردن اتاقها استفاده مینمایید باید به نحوی آنها راپهن کنید که لبه ها یا قسمتی از آنها برروی هم قرار نگیرد. این امر باعث حرکت و کیسی فرش میگردد. رعایت این امر حتی در مورد فرشهای ماشینی هم توصیه میگردد.

۵.از آویختن فرشهای تمام ابریشم برروی دیوارهای گچی کاملا پرهیز گردد.استمرار در مجاورت ابریشم و گچ باعث پوسیدگی ابریشم میگردد. این امر به ویژه در مورد قالیچه های تصویری و گران قیمت که فقط برای تزیین و نمایش به دیوار آویخته میشوند و عموما ابریشمی هستند توصیه میگردد.

۶. از قرار دادن اجسام سنگین مانند مبل، میز، صندلی، گلدان و … به طور مستقیم برروی فرش باید پرهیز نمود. این اجسام بر اثر فشار زیاد و مستمر برروی یک قسمت از فرش باعث میشود تا پرز فرش در آن قسمتها خوابیده شود و پس از مدتی سوراخ گردد.حتی الامکان سعی گردد از زیر پایه های مخصوص استفاده شود.

۷. نباید فرش را در محل تابش مستقیم نور خورشید قرار داد. به ویژه برخی از قسمتهای فرش که در جلوی پنجره ها قرار دارد همواره ساعات مشخصی از روز نور خورشید را دریافت میکنند.همانطور که گفته شده این امر باعث رنگ پریدگی همان قسمت از فرش میگردد. بهتر است محلهای آفتابگیر در فرش را با رواندازهای نخی یا کتانی پوشاند.

۸. بهتر است هر چند مدت فرش رادر محل خود چرخاند و جابه جا نمود. در غیر این صورت قسمتهایی که مقابل درهای ورودی اتاق قرار دارند بیشتر پاخور شده و زودتر ساییده میشوند.

۹. اگر چه نور مستقیم آفتاب برای مدت طولانی موجب پریدگی رنگ آن میگردد اما لازم است که هر چند وقت یکبار فرشهارا از داخل اطاق بیرون نمود و در معرض جریان هوا قرار داد و به اصطلاح فرش را هوا داد. مدت اینکار هیچگاه بیش از چند ساعت نیست و حداکثر نصف روز است. به ویژه آفتاب دادن پشت فرش بسیار حایز اهمیت است. پشت فرش محل مناسبی برای زندگی بید و موریانه و سایر حشرات است و همچنین انواع کپکها و قارچها نیز در محیط تاریک پشت فرش بهتر رشد مینمایند. نور آفتاب باعث نابودی همگی این عوامل گردیده و برای سلامت و عمر بیشتر فرش لازم است. هنگام هوا دادن فرش در مقابل نورخورشید باید چند مرتبه فرش را جارو یا برس کشید تا عوامل گفته شده بهتر از فرش خارج شوند. توصیه میشود چنانچه فرش در اتاقهای دربسته قرار دارد هفته ای یکبتر درها و پنجره ها را باز کرد و از نظر بیدخوردگب و سایر عوامل مانند رطوبت، هوای اتاق را کنترل نمود. بهتر است در انبارهای بزرگ فرش از تهویه های متعدد و مناسب استفاده گردد. زیرا هوای راکد نیز باعث رشد انواع قارچها و کپکها میگردد.

۱۰. برخی از انواع نورها برای فرش مضر هستند. به عنوان مثال الیاف ابریشم به دلیل پروتیینی بودن لیف آن، در مقابل اشعه ماوراء بنفش سریعا تخریب میگردد. به همین دلیل هیچگاه نبایدفرشهای ابریشمی و نیز حتی سایر فرشهای پشمی رادرمقابل این قبیل جریانهای نوری قرار داد.

۱۱. در هنگام نظافت اتاقها و گردگیری وسایل منزل درهای اتاق و پنجره هارا باز کنید تا غبار هوا از اتاق  خارج شده و کمتر برروی فرش نفوذ کند. استفاده از جاروهای برقی نیز برای نظافت فرش چنانچه هر روز انجام پذیرد مطلوب نیست. توصیه میشود برای نظافت و جارو کردن فرش در ایام هفته از جاروی دستی معمولی استفاده گردد. و در هر ماه یکبار نیز از جاروهای برقی با قدرت مکندگی کم برای خارج کردن غبارهای درونی پرز فرش استفاده کرد.برخی هنگام جاروی فرش، ابتدا جارو راخیس کرده و سپس فرش را جارو میکنند. اینکار چنانچه هفته ای چندبار صورت پذیرد باعث ترکیب شدن غبارهای فرش با آب گردیده و در نهایت به صورت توده نازکی از گل در لابه لای فرش پنهان میماند و در بلند مدت باعث پوسیدگی آن میگردد. لازم به ذکر است در هنگام جارو نمودن فرش نباید مسیر حرکت آن با فشار و در جهت خلاف خواب فرش باشد زیرا این عمل به مرور باعق شکستگی خواب فرش میشود.

۱۲. انبارها و منازلی که رطوبت گیر هستند مکان مناسبی برای نگهداری و یا مفروش کردن توسط فرش نیستند. به خوبی میدانیم که رطوبت پس هز مدتی باعث کپک زدگی، رشد قارچ و در نهایت پوسیدگی فرش میگردد. در شهرها و مناطقی  که جریان هوا به طور طبیعی مرطوب است توصیه میشود پس از ۳ الی ۶ سال فرشها را تعویض نموده تا قبل از پوسیدگی کامل و یا پاره شدن فرش بتوان چاره ای مناسب برای آن یافت.

۱۳. چنانچه فرش مورد نظر ما بسیار با ارزش است و به هر تقدیر به عنوان تابلو بر روی دیوار نصب میگردد، باید هر چند وقت یکبار آنها را از جای برداشته و پشت آن را بازدید کرد تا از وجود موریانه، بید و ….آگاهی یابیم. حتی بهتر است پشت فرش را نیز با برس تمیز و گردگیری نمود. از اتصال قالیهای تابلویی با میخ و سایر وسایل نوک تیز به دیوار اکیدا باید خودداری نمود. برای این منظور در موزه ها از گیره های خاصی استفاده میگردد که هیچگونه تاثیر نامطلوبی برروی فرش باقی نمیگذارد. از هر طرف دیگر بهتر است بین فرش و دیوار فاصله مناسبی قرار گیرد. برای این منظور میتوان قابهایی را طراحی نمود که چنین ویژگی را داشته باشند. حتی میتوان فرش را در میان دوجداره شیشه ای قرار داد و داخل قاب نمود. البته به نحوی که به پرزهای فرش فشاری وارد نگردد و بین فرش و جداره، فاصله کمی برای عبور جریان هوا وجود داشته باشد.

۱۴. چنانچه  به هر دلیل صدمه ای به فرش وارد شد باید سریعا نسبت به ترمیم و رفوی آن اقدام نمود. تعلل در اینکار باعث میشود محل پارگب و یا پوسیدگی فرش به تدریج بیشتر شود و علاوه بر آن که کار ترمیم مشکلتر میگردد هزینه زیادی نیز در بر خواهد داشت.

۱۵. چنانچه به هر دلیل نیازی به استفاده از فرش نداریم و میخواهیم آن را در خانه نگهداری کنیم بهتر است قبل از جمع کردن آن مواد ضد بید مانند نفتالین یا تنباکو در لای فرش قرار دهیم. بهترین روش جمع کردن و نگهداری فرش لوله نمودن آن است و چنانچه اینکار با کمک ۲ الی۳ نفر انجام پذیرد فرش یکنواخت و منظم لوله میگردد. در غیر این صورت در سر قالی صاف نبوده و به صورت اریب و کج قرار میگیرد و در هنگام نگهداری ممکن است لبه های اضافی تاخورده و آسیب ببیند.

۱۶. پس از جمع کردن فرش به صورت لوله ای یا با تا کردن، بهتر است آن را در میان پارچه های کتانی یا نخی تمیز  که ضد عفونی شده اند قرار داد تا از ورود گرد و خاک و سایر آلودگیهای هوا به درون آن جلوگیری شود و سپس آنرا باطنابی بست.

نویسنده:تورج ژوله