فرش، یکی از اجزای اصلی خانه های سنتی یا حتی مدرن است؛ این عضو زیبای خانه، گرمای معنوی خانه را دو چندان کرده و از گذشته تا بحال طرح ها و رنگ های گوناگونی به خود دیده است؛ فرش ها با توجه به کیفیت و میزان کارایی شان، ممکن است دچار آسیب شوند.
گاه آسیب وارد شده به فرش بسیار ناچیز است، اما با همین آسیب ناچیز، فرش زیبایی و ارزش خود را به میزان زیادی از دست می دهد. برای بازیابی ارزش و زیبایی فرش، هنر رفوگری فرش را روی آن انجام می دهند. چراکه این سرمایه قیمتی، به راحتی نمی تواند به زباله تبدیل شود و اگر آسیب ببیند ممکن است تا سال ها بعد با همان شکل نامناسب، مورد استفاده قرار گیرد.
هنرمندان رفوگر، با استفاده از وسایل مخصوص به حرفه ی خود و با الهام گرفتن از نقشه اصلی فرش که در دیگر نقاط سالم آن مشخص است، قسمت های آسیب دیده را ترمیم کرده و با چیره دستی، کاستی ها را از بین می برند.
صنعت رفوگری فرش، سال هاست که در دنیا طرفداران خود را دارد و خصوصاً در ایران، هنرمندان زیادی در این حرفه مشغول به کارند.
رفوگری فرش، کاری نیست که هر کسی بدون تجربه و مهارت، بتواند آن را انجام دهد؛ بلکه امری تخصصی ست و حتی هنرمندان قالیباف نیز، این حرفه را تخصصی و به طور کامل آموزش ندیده اند.
رفوگری فرش، نیازمند دقت فراوان و هوش بالایی است که هنرمند بتواند تشخیص دهد نقشه از بین رفته فرش چیست و چگونه می توان آن را به شکل اصلی خود بازگرداند بدون اینکه ترمیم آن مشخص شود.
برای این کار، از رنگ های دیگر مناطق سالم فرش ایده می گیرند و نخ ها را دقیقاً مانند رنگ فرش روی آن کار می کنند؛ حتی اگر فرش کهنه و رنگ و رو رفته است، دقیقاً از همان نخ رنگ و رو رفته استفاده می کنند و با توجه به نقشه کامل فرش، طرح را دوباره کامل می کنند. طوری که اثری از ترمیم روی آن مشخص نباشد.
رفوگران باید بر انواع روش های رفوگری فرش و مراقبت فرش مانند ریشه زنی، انواع گره ی فرش، شیرازه دوزی و … تسلط داشته باشند. شناخت رنگ ها و الیاف گوناگون که در فرش ها به کار میروند و تسلط بر شیوه های رنگرزی نیز جزو اصول این کار می باشد.
همچنین، علم بافت فرش در انواع و جنس های مختلف را می دانند تا باقی قسمت ها را همانگونه ببافند و نیازمند قالی باف دیگری نباشند. آنها باید طریقه کار با ابزار رفوگری فرش را نیز دقیق بشناسند و آنها را به کار گیرند.
ابزار کار رفوگران، نخ در انواع و رنگ های مختلف، قلاب، کیله، درفش، خواب پشت، دفتین، قیچی، انبردست، سوزن، آب، تخته، چارچوب چکش، میخ کش، اتو و میخ می باشد که به فراخور نیاز باید از آنها در جای خود استفاده کنند.
آسیب فرش هایی که در طولانی مدت زیر پا بوده اند و استفاده شده اند، با فرش های لوله شده و فرش هایی که مثلاً در زیر زمین ها خاک می خورند متفاوت است. فرشی که زیر پاست و به قول معروف سال ها پاخور بوده، ممکن است پاره یا رنگ پریده شود.
همچنین اتفاق افتاده که در اثر بی احتیاطی، سیگار یا ذغال داغ روی آن سقوط کرده و سوراخی کوچک یا بزرگ ایجاد کرده است. این آسیب ها، به راحتی توسط قالیشویی هایی که کار ترمیم فرش انجام می دهند، ترمیم می شود. در بعضی موارد نیز، فرش های لوله شده که مازاد بر نیازمان است، برایمان دردسرساز می شوند و آسیب هایی مانند بیدخوردگی و … سراغشان می آید که در این صورت نیز، کارشناس رفوگری فرش ،آن را از پشت و رو با مهارت خاص خود ترمیم می کند.
در هنگام رفوگری فرش ابتدا باید آسیب های وارده به فرش ها، در سه سطح، مورد بررسی قرار گیرد.
سطح ۱- آسیب های جزئی
مانند تغییر رنگ یا رفع لکه های سطحی فرش که به راحتی و با هزینه ای کم قابل ترمیم است.
سطح ۲- آسیب های متوسط
مانند بیدخوردگی، ساییدگی، بیرون زدن نخ چله از فرش و … که جزو آسیب های اساسی تر محسوب می شوند و زحمت بیشتری برای سلامت خود می طلبند.
سطح ۳- آسیب های شدید
مانند: سوختگی و پوسیدگی و پارگی که دقت و هزینه فوق العاده بالایی برای رفع آنها نیاز است. این سطح از آسیب دیدگی را فقط در فرش ها و قالی های نفیس ترمیم می کنند؛ زیرا در غیر این صورت، هزینه و زحمت صرف شده بیهوده خواهد بود و از ارزش خود فرش بیشتر می شود.
عوامل موثر بر قیمت رفوگری فرش
رفوگری فرش از جمله خدمات فنی و تخصصی است و به همین دلیل مجریان آن، باید مهارت و تجربه بالایی در این فعالیت داشته باشند.
گاهی عده ای از هزینه ی بالای رفوگری فرش نالانند و آن را گزاف می دانند؛ به عنوان مثال، هزینه رفوگری فرش دستبافتی که نفیس و قیمتی است، اگر آسیب کوچکی به آن وارد شده باشد، کم نیست؛ چراکه باید دقت و وقت بسیار زیادی برای رفوی آن صرف شود و اگر مجری رفوگری فرش کوچک ترین آسیبی به آن وارد کند، مقدار زیادی از ارزش و قیمت فرش کاسته می شود؛ اما فرش های ماشینی عموماً با دستگاه های مخصوص این کار رفو می شوند و هزینه کمتری دارند. متخصص رفوگری فرش، وظیفه دارد فرش رفوشده را از شما تحویل گرفته، آن را به صورت کامل رفو کرده و تحویل دهد.
تخمین هزینه های رفوگری فرش به عوامل متعددی همچون تعداد فرش ها، اندازه محل های نیازمند رفو، نوع فرش و نوع آسیب وارد شده بستگی دارد. یکی از آسیب های رایج فرش ها که رفوگری فرش در آنها می تواند مؤثر باشد سوختگی است.
سوختگی در فرش غالباً در اثر افتادن زغال چوب گداخته و یا سیگار روشن و کبریت و شمع و امثال آن به وجود می آید. در صورتی که سوختگی شدید باشد رفوگری فرش آن کمی سخت می شود.
از دیگر مواردی که در آنها رفوگری فرش لازم می شود؛ پارگی فرش است. پارگی فرش در اثر وارد آمدن ضربه به فرش به وسیله اجسام نوک تیز به ویژه در هنگام جابجایی و حمل و نقل اتفاق می افتد.
بیدخوردگی نیز از دیگر فاکتورهای ایجاد کننده نیاز به رفوگری فرش است؛ این آسیب بیشتر برای فرش هایی رخ می دهد که در فضاهای بسته و بدون جریان هوا همچون انباری ها قرار دارند.
نکاتی مهم برای محافظت از فرش
می دانیم که سرمایه ارزنده فرش، از دیرباز، به علت ارزش و زیبایی اش مورد توجه همگان بوده و حتی پادشاهان و دربار کشور ها، فرش را به عنوان هدیه ای قیمتی به یکدیگر هدیه می کردند. حال، حیف است که هنرمندان چیره دست ما با این حجم از وقت و هزینه و سلیقه و فرهنگ، فرش هایی این چنین زیبا در اختیار ما بگذارند و ما در مراقبت از آنها کوتاهی کنیم و ارزش آن را نادیده بگیریم.
مراقبت از فرش ها کار چندان سختی نیست و تنها کافیست نکته هایی را رعایت کنیم که عمر فرش را زیاد می کنند و نیاز به رفوگری فرش را به حداقل ممکن می رسانند.
فرش ها را روی سطح صاف و بدون گرد و خاک و گچ پهن کنید و سعی کنید از پهن کردن آنها روی موکت یا پلاستیک خودداری کنید؛ چراکه این کار عمر فرش را کم می کند.
در حفظ نظافت محیط کوشا باشید تا گرد و غبار کمتری وارد فرش شود؛ از جاروبرقی کمتر استفاده کنید و ترجیحاً با جاروی دستی فرش را غبارزدایی کنید.
اگر فرش را روی سنگ یا سرامیک پهن کرده اید، از بیدهای احتمالی موجود در بندهای آن، مصون نیستید. حتماً فاصله بین سنگ ها را بررسی کنید که لانه بیدها نباشند.
هنگام نظافت، هم پشت و هم روی فرش را تمیز کنید. برای سفید کردن ریشه ها به هیچ وجه از سفید کننده استفاده نکنید؛ زیرا به راحتی روی چله فرش نشسته و آن را می پوسانند.
گلدان ها و دیگر اشیای سنگین، مانند پایه میز و صندلی را روی فرش نگذارید یا حتی الامکان، هر ۶ ماه یک بار فرش را بچرخانید تا کوبیدگی ها روی فرش باقی نمانند.
برای حفاظت بیشتر از ریشه های فرش هایی که بیشتر زیر پا هستند و رفت و آمد روی آنها زیاد است، بهتر است دور ریشه ها را لفاف بدوزید.
توجه داشته باشید که کار رفوگری فرش را به هر مرکز یا شخصی نسپارید و گول قیمت های پایین بعضی از افراد یا شرکت ها را نخورید؛ خصوصاً اگر فرش قیمتی و نفیسی دارید. زمانی که کارشناس برای تحویل فرش به شما مراجعه کرد، حتماً همان لحظه آسیب را چک کنید و اگر کوچک ترین ایرادی دیدید، آن را نزد رفوگر باز گردانید.
